Wonen in de Bijlmermeer: vroeger en nu.

Op het journaal een bericht over een nieuwe trend: shared spaces.

Bij de Amerikaanse publiciste en activiste Jane Jacobs (1916-2006) heette dit functiemenging.

Het was één van de vier principes van haar echte stokpaardje: stedelijke diversiteit. 

De overige drie principes waren: kleine bouwblokken, mix van oude en nieuwe gebouwen en concentratie.

Verder wilde Jacobs de auto's zoveel mogelijk uit de stad.

Om stedelingen vrijwillig in de benenwagen te krijgen moest aan tenminste een deel van deze voorwaarden worden voldaan.

Want als de afstanden tussen functies (wonen, winkelen, werken) te groot worden, dan pakken mensen tóch de auto. 
En als mensen toch de auto pakken dan is de zwakste weggebruiker - kinderen, ouderen te voet - de pineut en is overheidsinmenging (verkeerslichten, borden) noodzakelijk.

1. Kindertekening t.b.v. pleinen-studie, Bijlmermeer, ongeveer 1993. 

Bovenstaande tekening, gemaakt door een 6/7 jarig kind uit de Bijlmermeer, is bijna een karikatuur van het tegenovergestelde principe: functiescheiding. 

Op deze tekening is de straat voor het autoverkeer duidelijk strikt gescheiden van de verblijfsruimte (stoep, plantsoen). 

Ook Igor (7 jaar) brengt de functiescheiding trefzeker in beeld:

2. Tekening Igor, 7 jaar, Bijlmermeer, ongeveer 1993

Het leeuwendeel van de moderne stedelijke ruimte is op deze manier georganiseerd. 

Bovenstaande tekening is gemaakt in de Amsterdamse Bijlmermeer, waar een extreme vorm van functiescheiding werd toegepast.

Want functiescheiding was in de jaren zestig dé trend onder stedenbouwkundig ontwerpers.

Van de shared spaces wilde men inmiddels voorgoed af: dat was gevaarlijk voor kinderen en weinig efficiënt voor het verkeer, dat hinderlijk opgehouden werd andere weggebruikers.

Pittoresk misschien, zoals op het eiland Murano (afbeelding 3), waar huiselijke activiteiten gewoon op straat plaatsvonden.

Shared Spaces, kortom, met de ouden en de kinderen broederlijk door elkaar.

Maar toch echt iets uit het verleden, toen er nog niet van die gevaarlijke auto's waren.  

3. Plein te Murano, Venetië, 1992 (foto: Mári Glas)

De begane grond van de Bijlmermeer was in feite aangelegd als één groot park, met gazons, waterpartijen en veel bomen.
Alles was er ontworpen volgens één plan.
Elementen: flats, verhoogde "dreven", parkeergarages, binnenstraten (op de eerste verdieping), galerijen en wooneenheden.
Verder natuurlijk scholen en winkelcentra (onder een parkeergarage).
Alles bij elkaar een prachtig toekomstvisioen:

4. Tekening Eelko, Bijlmermeer, ongeveer 1993

Maar in werkelijkheid was het er ook lang niet slecht.
Het groen moest natuurlijk groeien, maar op het moment dat de meeste flats werden gesloopt, kon je in feite niet mooier wonen.

5. Onder de metro, Bijlmermeer.

De afgebeelde kindertekeningen zijn gemaakt door kinderen in twee leeftijdsgroepen, van een basisschool in de Bijlmermeer, (op mijn verzoek) in opdracht van mijn moeder, die daar destijds les gaf. 

De opdracht was simpel: teken een plein. 

Hoewel er in de Bijlmermeer in feite geen klassieke pleinen waren aangelegd, lukte dit de kinderen opvallend goed.

Eelko (afbeelding 4) tekende wolkenkrabbers.

Maar de meeste kinderen tekenden gewoon traditionele huizen met puntdaken.
Die waren er echter helemaal niet, in de Bijlmermeer.

6. Kindertekening, Bijlmermeer, 1993

Toen Mila en ik tussen de vier en twaalf jaar oud waren woonden wij daar. 

De familie in Friesland had over de Bijlmermeer gehoord (afbeelding 6) en beklaagde ons, kinderen.

Maar in die tijd (jaren '70) was het helemaal niet vervelend in de Bijlmer, en zelfs niet gevaarlijk.

De maker van de hierboven afgebeelde tekening keek vermoedelijk teveel naar cowboy-films.

7. Kleiburg tussen de volwassen bomen

In feite wemelde het in de Bijlmer van de hoog opgeleide idealisten, waarvan tenminste een deel afkomstig was uit vergelijkbare kringen als de eerdergenoemde stedenbouwkundigen.

Je kon er mooi wonen: alle appartementen in de honingraatflats waren honderd vierkante meter, in die tijd een ongekende luxe.

En iedereen was gelijk, wat helaas ook betekende dat niemand in zo'n flat zelf over een tuin beschikte.

8. Kleiburg, gerenoveerd appartement.

Architect Pi de Bruyn, wiens dochter bij ons op school zat, was tenminste consequent.

Toen de meeste andere architecten en stedenbouwkundigen al lang vertrokken waren naar historische panden in de binnenstad, waar het echte leven (zie afbeelding 9) zich afspeelde heeft hij nog tientallen jaren in de Bijlmermeer gewoond.

9. Kindertekening, Bijlmermeer, 1993

Wij woonden aan de rand, in het laagbouw-wijkje Kelbergen, en hadden dus een grondgebonden huis (hoewel met plat dak) en een tuin (zie afbeelding 10).

Je had huizen met één, twee of drie verdiepingen, respectievelijk voor alleenstaanden en bejaarden, kleine en grote gezinnen. 

10. Luchtfoto Kelbergen in 2018, Google Earth. 

Kelbergen was leuk opgezet, met zeer brede stoepen.

De auto's waren strikt gescheiden van de voetgangers, met parkeerplaatsen in een gedeeltelijk overdekte kuil, begrensd door een stenen talud.

Met al die brede stoepen was het er een paradijs voor kinderen.

Ook al omdat de dijk - waar nu een snelweg ligt - en de "opgespoten" stukjes land aan de overkant van de omringende sloot al die jaren dat wij er woonden braak lagen.

Dat betekende dus sleeën, hutten bouwen en zelfs verdwalen.

11. Tweelingzus Mila eind jaren zeventig, Kelbergen (foto Jacob Glas)

Maar inmiddels blijken vrijwel alle klassieke 'honingraat-flats' gesloopt. 

Een documentaire brengt in beeld hoe de laatste bewoners vertrekken uit de vervallen en wat unheimisch geworden flat.

De laatste bewoonster, afkomstig uit de tropen, merkt op dat ze het hier allebei heeft: Nederland - ze wijst naar de flat - én de tropen: het prachtige uitzicht vanuit de woonkamer op de inmiddels volwassen geworden bomen:

12. Uitzicht Kleiburg, uit Close-up

Maar helaas, zij moet vertrekken.
Voor de laatste flat in originele jaren zeventig-staat, Kleiburg, is gelukkig wel een plan gemaakt, dat in 2017 zelfs de Dutch Design Award won.

13. Kleiburg voor de renovatie, Urbannerdam. 

De flat werd voor het symbolische bedrag van één euro verkocht aan een ontwikkelaar.

De plint is ingrijpend gerenoveerd en de in slechte staat verkerende woningen zijn bij wijzen van kluswoning verkocht aan individuele verkopers:

14. Kleiburg met gerenoveerde plint, Urbannerdam

Jammer is wel dat er zoveel bomen werden gekapt, zo te zien vooral voor parkeerplaatsen:

15. Kleiburg in 2008 (links) en 2017 (rechts), Google Earth.

Dat is jammer, want bij de open dagen leek iedereen te beseffen hoe mooi en waardevol deze oude bomen waren:

16. Kleiburg voor de renovatie, open dagen

Het wordt hoog tijd dat we er weer eens gaan kijken.